Brexit süreci boyunca İspanya, İngiltere’nin Cebelitarık konusunda bir fikir birliğine varmadan AB’den ayrılmaması konusunun üzerine bayağı düşmüştü. Gerçekten de Cebelitarık Boğazı’nın önemi iki devletin çıkarlarından öte küresel düzeyde bir statüye sahip. Ancak bu statünün hukuki açıdan belirsiz olduğu noktalar da bulunuyor. Bu durum da süreci daha da çıkmaza sürüklüyor. Diğer taraftan ise İspanya elinde güç toplamış duruma geliyor.
Tarihsel ve Coğrafi Perspektif
Kaldı ki bu mevzu 2016 referandumundan sonra gelişen bir konu olmamıştır. Cebelitarık için iki taraf da tarih sahnesinde pek çok kez karşı karşıya gelmiş bulunmakta.
Akdeniz’i Atlas Okyanusu’na bağlayan ve uzunluğu 60 km, genişliği 13 km olan Cebelitarık, birçok karşılaşmadan sonra, kendi tarihinde en önemli adım sayılabilecek 1713 tarihli Utrecht Andlaşması ile İspanya’nın kontrolü altındayken egemenliği İngiltere’ye devredilmiştir. Daha sonradan İspanya’nın bu bölgeyi yeniden ele geçirme girişimleri olsa da Seville ve Paris sözleşmeleri de buna engel oldu.
Unutulmamalı ki Cebelitarık’ı günümüzde dahi elinde tutan, Akdeniz’in giriş-çıkış kontrolünün de çoğunluğunu elinde tutar. Ancak bu duruma bir de farklı bir konumdan bakmak gerekiyor ki; o da Cebelitarık’ta yaşayan ve sayısı yaklaşık 34.000 küsur olan nüfusun kendini neye ait hissettiğiyle ilgilidir.
Cebelitarık’ta yaşayan nüfusun çok çok önemli bir kısmı kendini, fenotip ve genotipleri uygun olmasa bile İngiliz olarak tanımlamakta ve İngiliz yönetimi altında kalmaktan büyük bir memnuniyet duyarak, Kraliyet’e bağlılıklarını göstermektedirler. Bu tarihte de böyle seyretmiştir. Öyle ki İspanya’ya karşı toplumsal bir duruş sergilenmiş, 1967’de yapılan halkoylamasında %99.6 oranında İngiltere’ye bağlı kalma kararı vermişlerdir.
Fakat tüm aidiyetlerine rağmen Cebelitarık’ta yaşayanlar Brexit’ten memnun değiller. Sürekli İngiltere, İspanya ve Fas arasında çekişmelere sebep olan Cebelitarık’ta yaşayanların self-determinasyon yolunda bağımsız bir ülke inşa etme idealleri olmasa da özerk yönetimleri mevcut. Dış ilişkilerde İngiltere’ye bağlı hareket edildiği için ise AB vatandaşlığına sahip bir nüfus mevcut. Lakin Brexit süreci onları da bu kritik noktada bulunmalarından dolayı farklı yönlerden etkiledi.
İspanya’nın Sıkıntısı Ne?
Avrupa Birliği ile İngiltere anlaşmalı çekilme üzerinde uzlaşmak için tasarladıkları andlaşma süresince, İspanya’nın Cebelitarık’tan yana sıkıntısı temelde “hukuki statüsünün açığa kavuşturulması” ve “net ifadelerin yer alması” olmuştur. İspanya gücünü İngiltere karşısında deneyemeyecek olsa bile Brexit’in gerçekleşmesine, Cebelitarık netliğe kavuşmadan engel olacağı için bir miktar arkasını dayayacağı bir duvar inşa etmiş denilebilir.
Andlaşmada sürekli bahsedilen 184. madde tam da bununla ilgili bir nokta. 25 Kasım’da Brüksel’de imzalanması öngörülürken İspanya bunu veto edeceğini açıklamıştı. Gerekçesini, 184. maddenin kendileri ile müzakere edilmeden ortaya koyulmasına dayandırıyordu.
Metin şu şekilde: “Birlik (AB) ve Birleşik Krallık, siyasi deklarasyonda belirtilen gelecekteki ilişkilerini düzenleyecek anlaşmaları gecikmeksizin müzakere edebilmek amacıyla gerekli tedbirlerin alınmasını ve bu anlaşmaların geçiş dönemi sonunda mümkün olan en geniş ölçüde uygulamaya konmasını güvence altına almaya yönelik onay ve sonuçlandırılma süreçlerinin tamamlanmasını teminen karşılıklı hukuki düzenlemelerine saygı göstererek, iyi niyeti sergilemeye gayret edeceklerdir.”
Dikkatli şekilde okunduğunda İspanya’nın “siyasi deklarasyon” ve “geleceğe ilişkin düzenlemeler” kısmında takıldığını görmek mümkündür. Çünkü bu maddeye göre taraflara konu olan bir mevzu üzerinde AB ile İngiltere uzlaşmaya çalışacaktır. İspanya’nın istediği ise, Cebelitarık konusunun yalnızca iki ülke arasında müzakere edilerek sonuca kavuşacak bir yöntem bulmak oluyor.
Bundan Sonrası Nasıl Gelişebilir?
Tekrardan altını çizmekte fayda var ki Cebelitarık boğazından dolayı, sadece siyasi açıdan değil ama siyasi iradeyi güçlü tutan ekonominin ve ekonominin de bağlı bulunduğu ticaretin can damarı noktasında. Farklı birkaç özelliği de bulunmakta: İngiltere ve İspanya için boğazı hayati önem taşırken, Cebelitarık’ta yaşayan nüfusun ekonomisi ve geçimi internet üzerinden bahis ve turizme dayanıyor. Açıkçası siyasi rol üstlenmelerine de ne pek fazla izin veren var ne de bundan ciddi rahatsızlık duyuyorlar.
Sonuç olarak imzalanan andlaşma, ardından bilindiği üzere İngiltere’de parlamentoda kabul edilmemişti. Önemli bir tarih olan 29 Mart’ta İngiltere anlaşmasız bir şekilde Brexit’i gerçekleştirip AB’den ayrılırsa tek Cebelitarık değil, ama diğer farklı birçok konuda da anlaşmazlık çıkacağı ve çözüm yollarının tıkanacağını söylemek mümkündür.
Yazı – İlkay TÜRKEŞ (EuroPolitika Araştırma Ekibi)
