Dijital diktatörlüğe doğru mu yürüyoruz? Et satın almanızı engelleyecekler mi?
By Bjarke Smith-Meyer
BRÜKSEL – Avrupa’da bir komplo teorisi yayılıyor. Bunun insan formundaki kertenkelelerle, Masonlarla veya COVİD ile hiçbir ilgisi yok ve muhtemelen adını daha önce duymamışsınızdır. Ama ona zaman verin. Duyacaksınız.
47 yaşındaki ünlü finans yazarı Marc Friedrich‘in insanların derisi altına yerleştirilen mikroçipler konusunda uyarıda bulunmasının ve Avrupa Parlamentosu üyesi Jörg Meuthen‘in gizli hükümet gözetimi hayaletini gündeme getirmesinin nedeni budur. Hali hazırda Amsterdam’da halka açık mitingler düzenlendi bile.
Görünürde konunun çok fazla heyecan yaratması pek de mümkün değil. Ancak onu eleştirenler, filmin bu kadar kıskanç olmasının nedeninin tam olarak bu olduğunu söylüyor. Bu, Avrupa Merkez Bankası’nın 2026’da tanıtmayı umduğu, kredi kartı veya banka havalesi veya eski moda kâğıt ve madeni paralarla yapılan satın alma işlemlerinin aksine, akıllı telefonda saklanan ve ödemeler için kullanılan “nakit” olan Euro’nun dijital bir versiyonudur. Son sayıma göre Avrupa’daki insanların sadece üçte biri bunu duymakla kalmış, anlamayı bir yana bırakın.
Friedrich ise anlayanlardan. Açıklama olarak “Bu, lanet olası bir tuzak” dedi.
47 yaşındaki Alman, videolarının 350 binden fazla aboneye ulaştığı YouTube’da dijital para birimlerine karşı çıkarak adından söz ettiriyor. Ona göre bu bir komplo teorisi değil, dünyanın nereye gittiğine dair gerçek bir korku. “’Bu; daha kolay, daha düzenli, bu kirli notlara parmaklarınızı koymanıza gerek yok ve COVID virüsü kapmazsınız’ veya buna benzer bir şey diyecekler. ‘Bir soyguncu artık paranızı çalamaz ama derinin altında bir çip olabilir.’
“Gözetim ve dijital diktatörlük için mükemmel bir araç.”
Bu noktada şunu açıkça belirtmek gerekir ki Avrupa Merkez Bankası’nın planı, insanların derisinin altına çip koymayı içermiyor.
Psikologlara göre salgın sırasında kendilerini ana akım olmayan görüşlerle ilişkilendiren aynı grupların çoğu da bu konuya odaklandı. Sorun, bunun nedenidir.
Tavşan deliği
Meşru eleştirinin nerede bitip komplo teorilerinin nerede başladığına karar vermenin kolay bir yolu olmasa da (dijital Euro’ya karşı çıkmak için haklı nedenler ileri sürülmeye devam ediyor), psikologlar, başka türlü niş bir konunun giderek tedirgin hale gelen insanlar için bir paratoner haline gelmesinin böyle şeylerle dikkate değer olduğunu söylüyor.
Pandemi sürecinde bir şeyler değişti. Geçen Ekim ayında bilim dergisi Plos One’da yayınlanan bir araştırma, Covid-19 komplolarının diğer teorilere açılan bir kapı görevi gördüğünü öne sürdü.
“Hükümetin size COVID rakamları hakkında yalan söylediğine veya virüsü kasıtlı olarak sızdırdığına inanıyorsanız… başka ne konuda yalan söylemiş olabilirler?” Pennsylvania Üniversitesi Annenberg Kamu Politikası Merkezi’nde doktora sonrası araştırmacı ve raporun başyazarı Javier Granados Samayoa, şöyle konuştu: “Ve orada bilgi ararken ve [benzer düşüncelere sahip] insanlarla iletişim kurduğunuzda, büyük olasılıkla diğer komplo teorileri hakkında bilgi edinecekler ve bu da onları tavşan deliğine sürükleyebilir.”
Bu durum, izleyicilerin Friedrich’in YouTube videolarına yaptığı yorumlarda örnek olarak verilebilir; bunlar arasında şu ifadeler yer almaktadır: “ŞİMDİ görmek için gözlerinize ihtiyacınız yoksa, daha sonra ağlamak için onlara ihtiyacınız olacak;” “Çöküşün bilinçli olarak getirildiğine ve istendiğine inanıyorum;” ve “özgürlük için savaşıyorum!”
Granados Samayoa, dijital Euro’nun, sorumluların kötü niyetli olduğundan korkan insanlar için ideal bir seçim olduğunu söyledi.
“Bankacılar, üzerinizde güce sahip olan insanları mükemmel bir şekilde temsil ediyor ve siz gerçekten neler olup bittiğini bilmiyorsunuz” dedi. “Bu tür hikâyeler komplo teorisyenlerinin genel kaygılarıyla örtüşüyor.”
Bu, Kaliforniya Üniversitesi’nde psikoloji bilimi profesörü ve siyasi komplocu düşünce uzmanı olan Peter Ditto‘nun da paylaştığı bir görüş. Ditto, son yıllarda yaşanan kargaşanın eski teorilerde yeni bir çağa katkıda bulunduğunu öne sürüyor. COVID salgınını bir kenara bıraksak bile mali kriz, Donald Trump’ın ABD başkanlığı, Brexit ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali birçok eski kesin olguyu alt üst etti.
İnsanlar “siyasi olarak kaotik” bir dönemden geçtiklerini hissettiklerinde komplo teorilerinin ortaya çıktığını ve özellikle de medyanın, hükümetlerin ve mahkemelerin art niyetleri konusunda zaten şüpheye düştüklerini söyledi.
Bu, “dünyada artık gerçek para kalmaması için dijital para yaratmaya çalışan küresel elitlerin” olduğuna inanmayı kolaylaştırıyor, dedi.
Deliler, aptallar
Politikacılar; dijital Euro’nun, ve Birleşik Krallık, ABD ile Rusya’da kullanılanlar gibi, diğer MBDPB’lerin (merkez bankası dijital para birimleri) faydalarından birinin, kripto para birimleri ve Big Tech’in[1] kendi parasını piyasaya sürme planları arasında devlet tarafından desteklenen bir tür dijital nakit olmasını sağlamak olduğunda ısrar ediyor.
Dijital euronun tanıtımına izin verecek mevzuat önümüzdeki aylarda Avrupalı yasa koyucuların önüne çıkacak. AB Mali Komiseri Mairead McGuinness, Avrupa Parlamentosu üyelerini “Büyük Birader” söylemini geri çevirmeye çağırırkenKomisyon ödeme gizliliğini koruyacağını söylediği tasarım özelliklerini ana hatlarıyla açıkladı ve perakendecileri yine de nakit kabul etmeye zorlayacak yasalar önerdi.
Avrupalı Muhafazakarlar ve Reformcular grubu[2] adına yasaların incelenmesine liderlik edecek olan ve projeye şüpheyle yaklaşan Hollandalı milletvekili Michiel Hoogeveen, komplo teorileri satanlarla meşru kaygıları olanlar arasında bir fark olduğunu söyledi.
“COVID’i protesto eden insanlarımız vardı, podyumları vardı, sosyal medyada etkileyici olarak çok başarılıydılar, bağışlar yağıyordu ve şimdi COVID gitti, kurallar kaldırıldı, bu yüzden harekete geçmeleri gerekiyor bir sonraki büyük şey” dedi. “Benim işim onların endişelerini okumak, endişelerini dinlemek… ‘Sen aklını kaybetmişsin, bir aptalsın’ diyerek değil, ‘Tamam, nereye gittiğini anlıyorum’ demek… ve insanları tartışmanın daha kabul edilebilir bir alanına çekmeye çalışın.”
İnsanlar dijital para birimlerinin gerçek nedenlerinin ilk bakışta göründüğünden daha kötü olabileceğine karar verdikçe ve politikacılar onları kışkırtmanın oy kazandırabileceğini anladıkça, yetkililer mahremiyeti koruyacakları ve nakit kullanımını güvence altına alacakları konusunda halkı ikna etmekte zorlanabilirler.
Avrupa Parlamentosu’nun Alman Merkez Partisi üyesi Meuthen, “Benim izlenimim, aslında bunu yapmak bile istemedikleri, çünkü hükümetin gözetimi ve nakitsiz bir toplum onların nihai hedefi olduğu yönünde” dedi. “Dijital Euro projesinin yalnızca gelecekteki ödemeler için yararlı bir ek araç geliştirme projesi değil, aynı zamanda gerçek niyetin her türlü nakit ödemenin yerini almaya başlamak olmasından derin endişe duyuyorum.”
İstek uyandırmayan satın alımlar
Hükümetler ve merkez bankaları tarafından açıkça reddedilen insanların en büyük endişeleri arasında dijital para birimlerinin devletin insanların satın alabilecekleri şeyleri kısıtlamasına izin vermesi yer alıyor. Avrupa’da bu iddialar genellikle obeziteyi veya iklim değişikliğini kontrol altına almanın bir yolu olarak et veya yakıtla ilgili. ABD’de popülist politikacılar toplumun bazı kesimlerinin silah almasının engellenebileceğini savunuyor.
Cumhuriyetçilerin Beyaz Saray’a adaylığı konusunda Donald Trump’ın baş rakibi olan Florida Valisi Ron DeSantis, bir tartışma sırasında “Bu onların yakıt ve mühimmat gibi istenmeyen alımları yasaklamalarına olanak tanıyacak” dedi. “Onlara bunu yapma yetkisini verdiğiniz anda bu ülkeye sosyal kredi sistemini dayatacaklar. MBDPB, Amerikan özgürlüğüne yönelik büyük bir tehdittir.”
Birleşik Krallık’taysa Birleşik Krallık’ın AB’den ayrılmasının mimarlarından biri olan Nigel Farage, alakasız dijital sterlin konusunu gündeme getirmek için Temmuz ayında banka hesabının kapatılmasıyla ilgili BBC röportajını kullandı.
“Artık bankalar tarafından kapatılan kadın ve erkeklerin savunucusuyum ve bankalar içinde köklü değişiklikler istiyorum, yasal değişiklikler istiyorum ve Merkez Bankası’nın dijital para birimlerine yönelerek nakit paranın sistemden çıkmasını istemiyorum” dedi
Nazi Almanya’sı
Bu tür açıklamalar karşısında politikacılar, çetin bir mücadelenin çıkmasından korkuyor.
Bank of England Valisi Andrew Bailey bir konuşmasında, dijital sterlin hakkında yakın zamanda yapılan bir istişareye verilen yanıtların, “yetkililerin insanların mahremiyetine erişme arzusuna dair endişeleri akla getirdiğini ve bunun da bizim yapmamız gereken ve gerçekten de yapacağımız şeyle kesinlikle çeliştiğini” söyledi. “iPhone’dan ve daha da geriye giderek demiryollarından beklenecek faydalar konusunda şüpheci hikâyeler var.”
İngiltere Merkez Bankası ve Hazine Bakanlığı, istişarenin sonuçlarını değerlendiriyor. Sterlinin dijital versiyonuna geçilip geçilmeyeceğine dair karar birkaç yıl içinde alınmayacak. AB’de mevzuata ilişkin müzakerelerin Haziran ayında yapılacak Parlamento seçimlerinin ötesine geçmesi bekleniyor.
Friedrich, Almanya’ya döndüğünde “özgürlük ve demokrasimiz tehlikede” uyarısında bulundu ve bazı çirkin, tarihsel paralellikler görebiliyor.
“Umarım böyle bir plan yoktur ancak insanları kontrol etmek istemediğiniz sürece dijital bir Euro yaratmanın benim için hiçbir anlamı yok” dedi. “Büyükbabam ölürken ona Nazi Almanya’sı hakkında her şeyi sordum. Bunun nasıl olduğunu biliyorum.”
Çeviri: Ömer Miraç APAYDIN | EUROPolitika Dergisi Çeviri Ekibi
Orijinal Makale: ‘It’s a fucking trap!’ The Great Euro Conspiracy Theory
Photo: Bazıları Euro’nun dijital versiyonunun “lanet bir tuzak” olduğunu düşünüyor | Fotoğraf illüstrasyonu: Giulia Poloni/POLITICO (kaynak Getty Images ve Wikimedia aracılığıyla)
[1] Büyük teknoloji firmaları
[2] European Conservatives and Reformists group
