Pandemi, Pazarın Kimsenin Var Olduğundan Haberi Olmadığı Zayıflıkları Ortaya Çıkarıyor
Henry Farrell ve Abraham Newman, 16 Mart 2020
Yeni corona virüsü küreselleşme için büyük bir gerilim testi olma yolunda ilerliyor. Bu kriz birbirine bağlı küresel ekonomiyi; tedarik zincirinin kırılması, ülkelerin tıbbi malzemeleri stoklamaya başlaması ve hızlı seyahat sınırlamalarıyla büyük bir yeniden değerlendirmeye zorluyor. Bulaşıcı hastalığın hızlıca yayılmasına yalnızca küreselleşme neden olmuyor ama ülkeler ve şirketleri birbirine bağımlı olmaya teşvik ediyor, bu durum da onları beklenmedik şoklar karşında hassas duruma getiriyor. Şimdi hem firmalar hem de ülkeler ne kadar hassas olduklarını keşfediyorlar.
Ama yeni corona virüsünden çıkarılması gereken ders küreselleşmenin başarısız olması değil. Ders, küreselleşmenin faydalarına rağmen ya da faydalarından dolayı kırılgan olmasıdır. Onlarca yıl bireysel firmaların ihtiyaç fazlalığını ortadan kaldırma çabaları eşi görülmemiş bir zenginlik yarattı. Ama bu çabalar bir de ekonomistlerin, ticari durgunluk olarak bahsettiği kullanılmamış kaynakların oranını bütün küresel ekonomide azalttı. Normal zamanlarda firmalar ticari durgunluğu; işsizliği ya da israf edilmiş üretim kapasitesini ölçme birimi olarak görürler. Ama çok az olan ticari durgunluk, kriz zamanlarında kritik mekanizmaları elemede daha geniş ölçüde sistemi hassas duruma getirir.
Yeni corona virüsü sonucunda tıp ve sağlık bağlantılı alanlarda olduğu gibi alternatif üretim mekanizmalarının yoksunluğu tedarik zincirlerinin bozulmasına neden olabilir. Ülkelerin kaynaklar rekabetinde birbiriyle yarışmasıyla, hayati tıbbi malzeme üreticileri küresel talep karşısında bunalmış durumdalar. Sonuç, yeni virüse karşı savaşa hazır olanlar; ya kaynakları kendileri için istifleyerek ya da onlara sahip olmayanlara yardım ederek büyük dünya ekonomileri arasında küresel seviyede etkilerinin artırarak güç dengesi değişimine neden oluyor.
KIRILGAN VERİMLİLİK
Küreselleşme ile ilgili sağ duyu üreticilere bir tedarikçinin ya da başka bir bileşenin yerine başkasını koyarak esnek tedarik zinciri üretmeye izin vermesiyle kuvvetli bir uluslararası market yarattığı yönünde. Adam Smith’in Ulusların Zenginliği şirketlerin küreselleşmiş iş bölümünden faydalandıkça dünyanın zenginliği oldu. Uzmanlaşma, büyümeye yol açan büyük bir verimlilik üretti.
Ama küreselleşme bir de karışık bir bağımlılık sistemi yarattı. Şirketler, dünya ekonomisini bir araya getiren karışık bir üretim ağı şebekesi oluşturarak küresel tedarik zincirlerini benimsedi. Verilen ürünün bileşenleri artık onlarca ülkede yapılıyordu. Uzmanlaşmaya yönelme özellikle nadir bulunan yetenek ve ürünlerde ikameyi zor hale getirdi. Ve üretim küreselleşince ülkeler birbirine daha bağımlı hale geldiler çünkü hiçbir ülkenin kendi ekonomisinin ihtiyaç duyduğu kadar malları ve bileşenlerini kontrol etme imkanı yok. Ulusal ekonomiler geniş bir tedarikçi ağına dahil edildi.
Yeni corona virüsü COVID-19’ nın sebep olduğu pandemi, sistemin kırılganlığını ortaya çıkarıyor. Özellikle yüksek oranda ihtiyaç fazlalığı olan ve üretimi birçok ülkeye yayılmış bazı ekonomik sektörler nispeten krizi iyi şekilde atlatabilir. Eğer pandemi tek bir ülkedeki tek bir tedarikçiyi önemli ve sürekli kullanılan bileşeni üretmesini engellerse diğerlerini çöküşe itebilir. Örneğin; batı Avrupa’daki araba üreticileri, tek bir küçük elektronik parça üreticisi olan MTA Advanced Automotive Solutions’ ın İtalya’daki tesisinin üretimi askıya almaya zorlanmasıyla bu parçaların eksikliği konusunda endişelenmeye başladılar.
Önceki zamanlarda, üreticiler böyle durumlar karşısında kendilerini korumak için malzeme stoklarını artırabilirlerdi. Ama küreselleşme çağında, birçok şirket Apple’ın CEO’su Tim Cook’un ünlü deyişiyle stoklamak “ esasında şeytanca” sözüne katılıyor. Bu şirketler gerekli ürün için ihtiyaç duydukları parçaları depolamak yerine, “tam zamanlı” tedarik zincirine inanıyorlar. Ama küresel bir pandeminin ortasında tam zamanlı tedarik şüphesiz çok geç olabilir. Kısmen tedarik zinciri problemleri sonucunda, Şubat ayında laptopların küresel üretimi neredeyse %50 oranında düştü ve akıllı telefonların üretimi de gelecek çeyrekte %12 oranında düşebilir. Her iki ürün de uzmanlaşmış Asyalı üreticiler tarafından üretilen parçalarla üretilmiştir.
KRİTİK EKSİKLİKLER
Elektronik üretimlerde olduğu gibi, üretim tıkanıklığı ayrıca corona virüsüne karşı olan savaşı da engelliyor. Virüse yol açan RNA’yı saptama da laboratuvarların kullandığı testlerde anahtar bileşen olan reaktif gibi kritik tıbbi malzemeler birçok ülkede azalıyor ya da tükenmiş durumda. Gerekli reaktiflerin üretimine, Flemenk Qiagen ( yakınlarda Amerikan Thermo Fisher Scientific şirketi tarafından alınan) ve İsviçre’de bulunan Roche laboratuvarları hakim. İkisi de ürünlerine olan olağandışı talep artışına yetişemez durumdalar. Açıklık, Amerika’da test kitlerinin üretiminin geciktirdi bu da diğer ülkelerin arkasında kimyasal ihtiyaçlarını almak için sıraya girmesine neden oldu.
Yeni virüs yayıldıkça bazı devletler kötü iç güdülerine yöneliyorlar. COVID-19 salgını başlamadan önce bile, Çinli üreticiler dünyadaki tıbbi maskelerin yarısını üretti. Kriz nedeniyle üreticiler üretimi güçlendirdiler ama Çin hükümeti, yurtdışından büyük miktarlarda maske ve solunum cihazı ithalatı yaparken ülkenin tüm maske malzemelerini de stokladı. Çin’in kesinlikle onlara ihtiyacı vardı ancak aşırı derecede alımı diğer ülkelerin hastalığa karşı tepkilerinde tedarik krizine yol açtı.
Avrupa ülkeleri de bundan iyi davranmadı. Rusya ve Türkiye tıbbi maske ve solunum cihazlarının ihracatını yasakladı. Almanya da “tek pazar” politikasıyla üyeler arasında sınırsız serbest ticarete sahip olması gereken Avrupa Birliği’ne üye olmasına rağmen aynısını yaptı. Fransız hükümeti ise mevcut maskelere el koymada daha basit adımlar attı. AB yetkilileri, bunun gibi hareketlerin dayanışmaya zarar verdiği ve yeni virüse karşı savaşta AB’yi ortak bir yaklaşım benimsemesinde engellediği konusunda yakındı ama bunlar basitçe diğerleri tarafından yok sayıldı.
Acil tıbbi malzemeler için küresel tedarik zincirlerini durdurmak, kriz derinleştikçe bunun gibi komşuyu zarara sokma dinamiklerinin artacağına işaret ediyor. Pandemiye karşı geç bir tutarlı müdahaleyle birlikte gerekli malzemelerin eksikliği içerisinde olan ABD için problem çok kötü. ABD milli ulusal maske stokuna sahip fakat 2009’dan beri yenilenmedi ve ihtiyaç duyulabilecek oranın sadece bir kısmını içeriyor. Beklenildiği gibi, Donald Trump’ın ticaret danışmanı Peter Navarro müttefikleri tehdit etmek ve ABD’nin “gerekli ilaçlar için üretim kapasitesini ve tedarik zincirini eve getirme” ihtiyacı olduğunu iddia ederek ileride küresel ticaretten geri çekilmeyi temize çıkarmak için kullandı. Söylentilere göre bunun sonunca Almanya, Trump yönetiminin agresif bir hareketle Alman bir şirket tarafından geliştirilen aşıyı ABD’de kullanmak için alacağı endişesi içerisinde. Berlin şimdi karşı teklif yapma ya da Amerikan ticari işlemlerini yasaklama ihtimallerini gözden geçiriyor.
VİRAL ETKİ
Trump yönetimi pandemiyi küresel bütünleşmeden geri çekilmek için kullanırken, Çin krizi yönetmek için gönüllülüğünü ortaya koyuyor. Çin yeni corona virüsünden ilk etkilenen ülke olarak üç ayı geçkin bir süre boyunca en ağır acıları çekti. Fakat şimdi dünyanın geri kalanın hastalığa yenik düştüğü gibi Çin iyileşmeye başlıyor. Bu da çoğu ayağa kalkmış ve tekrar üretmeye başlayan Çinli üreticileri krizde olan ülkelerden gelen zayıf talep problemiyle karşılaştırıyor. Ama aynı zamanda Çin’e kısa dönemde diğer ülkelerin davranışlarını etkilemek için kocaman bir fırsat veriyor. Binlerce insanın yaşamlarına mal olan önceki hatalara rağmen Beijing, yeni corona virüsüyle savaşmayı öğrendi ve gerekli malzeme depoları var. Bunlar değerli varlıklar ve Beijing yetenekli bir şekilde bunları uyguladı.
Mart ayının başında İtalya kritik eksiklikler karşısında, doktorlarının hastaları kurtarmak ya da ölüme terk etmek arasında kalp kırıcı kararlar almak zorunda kalmasıyla diğer AB ülkelerine karşı acil tıbbi malzeme sağlama çağrısında bulundu. Hiçbiri cevaplamadı. Ama Çin karşılık verdi, acil kullanım ve hasta nakil vantilatörleri, maskeler, koruyucu giysiler ve bezler satma teklifinde bulundu. Çin uzmanları Rush Doshi ve Julian Gewirtz, Beijing’in kendini yeni corona virüsüne karşı küresel savaşta lider olarak göstererek iyi niyetini tanıtmayı ve etkisini genişletmeyi istediğini öne sürüyor.
Bu durum yeni virüse karşı yavaşça tepki gösteren Trump yönetimi için çok tuhaf algılanıyor (ve çoktan kendi topraklarında hızlıca yayılan bu hastalık için en iyi savunma yöntemi olarak Avrupa’dan gelen yolcuları engelleme diye düşünüyor). Diğer devletlere sunabileceği birkaç kaynağa sahip olan ABD küresel kamu malları tedarikçisi olarak hizmet sunmaktan çok uzakta. Yaraya tuz basarak, ABD yakında kendini Çin’den bağış alacak durumda bulabilir; Alibaba’nın kurucu ortağı milyarder Jack Ma 500,000 test kiti ve 1 milyon maske bağışı teklifinde bulundu.
KÜRESELLEŞMENİN YENİ JEOPOLİTİĞİ
Dünyanın her yerinde politikacılar yeni corona virüsünün üstesinden gelmek için mücadele ediyorlar ve bunun sonucunda küresel ekonominin düşündükleri gibi çalışmadığıyla yüzleşmek zorunda kalacaklar. Küreselleşme ülkeler çapında giderek artan işçilerin uzmanlaşması için çağrı yapıyor, bu da olağandışı verimlilik ve aynı zamanda olağandışı hassas noktalar yaratan bir sisteme dönüşüyor. COVID-19 pandemisi gibi şoklar bu hassas noktaları ortaya çıkarır. Tek kaynaklı tedarikçiler ya da tek bir üründe uzmanlaşmış dünyanın çeşitli bölgeleri, bu gibi kriz anlarında beklenmedik kırılganlıklar yaratabilir ve tedarik zincirlerinin bozulmasına neden olabilir. Gelecek aylarda birçok hassas nokta ortaya çıkmış olacak.
Sonuç küresel siyasette bir değişiklik olabilir. Vatandaşlarının sağlığı ve güvenliğinin tehlikede olmasıyla, ülkeler müttefiklerini ve komşularını rahatsız edecek olsa bile; ihracatlarını durdurmaya ya da kritik malzemelere el koymaya karar verebilir. Küreselleşmeden geri çekilme cömertliği, sağlayabilen ülkeler için güçlü bir etki aracı haline gelecektir. Şimdiye kadar, ABD yeni korona virüsüne karşı küresel bir cevap vermede lider olamadı ve bu rolün birazını Çine devretmiş durumda. Bu pandemi küreselleşmenin yeni jeopolitiğini şekillendiriyor ama ABD adapte olamıyor. Bunun yerine, kendisi hasta ve örtünün altına saklanıyor.
Çeviri : Deniz BAL | EUROPolitika Dergisi Dijital Editörü
Photo: Workers on an assembly line at a factory in Shaanxi Province, China, February 2020Liu Xiao Xinhua / eyevine / Redux
Orijinal Makale: Will the Coronavirus End Globalization as We Know It?
